قصر ابونصر،شیراز

قصر ابونصر، جمعه 6 بهمن 1395

در شمال شرقی شیراز در جایی که رشته کوههای شمالی(الله اکبر) و جنوبی ( ادامه جبل الدراک) بسیار به هم نزدیک می شوند، دالانی به سمت دریاچه مهارلو ایجاد می کنند که راههای شرق فارس به سمت سروستان و کاخ ساسان از اینجا آغاز می شوند، در درون تو رفتگی نعل اسبی در کوههای الله اکبر- بمو، تک صخره ای با قله ای اشکی شکل، عمود بر دالان و مشرف بر آن وجود دارد که اهمیت سوق الجیشی آن احتمالا باعث ساخت قلعه-شهر ابونصر شده است. در آن نزدیکی روستای تاریخی فیروزان قرار دارد که نام باستانی آن احتمال انتساب آن به عهد ساسانیان را تقویت می‌کند.

معماری:

گرداگرد قله صخره دیواری بلند و عظیم به قطر حدود دو متر وارتفاع حدود 8 متر کشیده شده بود که بقایای برجی در شمال و دیواری تخت در جنوب آن باقی است. در کنار دیوار جنوبی بنای مربع شکلی شبیه بنای چهارطاقی زیرخاک باقی مانده است که شبیه قصر های ساسانی است. در جهت شمالی بقایای پلان خیابانی باریک است که مجموعه ای از خانه های اعیانی با پلان مستطیل و اتاقها و فضاهای اندرونی و بیرونی گرداگرد آن پراکنده است که فقط ردی از شالوده آنها باقی است. خیابان مذکور پلان های مجموعه را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می کند که شاید نوعی دیوانخانه ها و فضاهای نگهبانی و تشریفاتی است، که در کل یک مجموعه احتمالا سلطنتی و حکومتی را نشان می دهد و نه سکونتی.

شواهد سفال شناختی

بقایای سفالینه های ادوار مختلف تا عهد ساسانیان بر سطح قصر پراکنده اند. از سفالینه های زیر خاکستری ساده شبیه به سفالینه های عصر فلز، سفالینه های نرم خاکستری  با خطوط عمودی سفید نازک و ناصاف،  سفالینه های با دوغاب گل اخرایی راه راه قهوه ای به سبک هخامنشی متأخر، سفالینه و خمره های بزرگ اژدر ی  قرمز اشکانی، بقایای کوزه های قرمز کوچک با لعاب گل آجری اشکانی، خمره های ساسانی نخودی با خطوط برجسته مقطع در گلو و شکم ،تنگ های دهان گشاد شیشه ای فیروزه ای صدفی ساسانی و یکی دو قطعه کوچک سفالینه سبز اسلامی به چشم می خورد.

وجود اندکی اشیای تجملی چون ظروف شیشه ای نفیس، و خرده سفالینه های خمره های بزرگ به تجمع ثروت در این نقطه اشاره دارد. اما خبری از سفالینه های سبزابی ساسانی نیست. با توجه به یافته شدن مهرهای ملکی ساسانی در زمان بررسی‌های مرحوم شاپور شهبازی و کثرت خمره ها، و فقدان بقایای صنعتی چون خمیر شیشه یا گدازه های آهن، قصر ابونصر به عنوان کوشک و انبارگاهی به نظر می رسد که استخر را به راههای شرق فارس چون سروستان و فسا متصل می کرد.و در عهد اشکانیان و اوایل ساسانی رونقی داشت، ظاهرا در اوایل اسلام نیز سکونت موقتی در آن صورت گرفته اما در عهد آل بویه شهر شیراز به اطراف حرم حضرت شاهچراغ منتقل شده بود. که جزئیات آن را می توان در کتاب قصر ابونصر اثر مرحوم ریچارد فرای، شیراز شهر جاویدان علی سامی و شیراز شهر راز دکتر ابوالقاسم فروزانی مطالعه کرد.

بخشی از دیوار شرقی قصر ابونصر

خرده خمره اژدر ی اشکانی- ساسانی

بقایای یک چاه باستانی در محوطه

دیوار شمالی آتشکده

تراکم سفالینه در نمای غربی

نمای جنوبی آتشکده

حفاریهای غیر مجاز در جنوب قصر ابونصر، تداوم ساختمان ها

آبراهه/جوی دستکند

تداوم سکونت در ادوار بعد از ساسانی، یا ملحقات اواخر ساسانی، در جنوب قصر ابونصر

لایه بندیهای تاریخی در حفاریهای غیر مجاز